Znaleziska monet
Odkryte podczas badan monety wykorzystywane są przez archeologów do datowania odkrytych znalezisk, faktów historycznych itp. Pozwalają one na określenie daty rocznej wybicia lub przynajmniej okresu wybicia, dzięki czemu możliwe jest określenie terminus post quem znaleziska monety w badanej warstwie. Umożliwia to względne datowanie innych znalezisk, warstw stratygraficznych itp. Jednakże czas ich obiegu monet mógł dochodzić nawet do 100 lat, jak np. w przypadku boratynek Jana Kazimierza, dlatego ważne jest określenie terminus ad quem, w postaci ustalenia czasu pozostania monety w obiegu. Monety często odkrywane są podczas badań na cmentarzyskach i stanowią cenne źródło datowania, gdyż warstwy są wielokrotnie przemieszane w wyniku ciągłego kopania jam grobowych dla kolejnych zmarłych, w wyniku czego stratygrafia stanowiska jest zwykle nieczytelna. Zwyczaj wkładania monet do grobu wiąże się z praktykowanym od końca X wieku obrzędem „obola zmarłych” in. „obola Charona”. Jednak praktyki te trwają jeszcze długo w głąb późnego średniowiecza. Dla wczesnego średniowiecza uznano iż wszystkie znajdowane w grobach monety pełniły funkcję obola, w późniejszym okresie – gdy wzrasta rola pieniądza i następuje rozwój systemów pieniężnych, wzrasta również prawdopodobieństwo przypadkowego dostania się do grobu monet. Po okresie nasilenia zwyczaj wkładania monety do grobu przeważnie zanika w XVII w. (być może ma to związek z kryzysem wynikłym po Potopie Szwedzkim). Monety stanowiące wyposażenie grobowe znajdowane są zazwyczaj pojedynczo. W. Kopaliński podaje, że wkładany w usta lub w rękę zmarłego obol tj. grosz, w istocie nie był opłatą za przewóz, ale była to namiastka części należnej zmarłemu przy podziale majątku, którego prawnie nie można było odziedziczyć, gdyż zmarły uważany był za nieśmiertelnego. Analizując natomiast miejsce położenia zauważyć można, iż monety znajdowane są najczęściej blisko czaszki zmarłego – często za prawym uchem lub w okolicy żuchwy, czasem w okolicy miednicy i w dłoniach. W Kruszwicy w różnym kontekście w stosunku do szkieletów znajdowano monety tj.: przy czaszkach, w ustach, po prawej stronie żuchwy, na dolnej szczęce, przy lewym ramieniu, przy dolnych żebrach, przy miednicy i w miednicy, przy prawym podudziu, przy prawym kolanie i nad szkieletem.
Zaleganie monet w obrębie średniowiecznych i nowożytnych pochówków z niektórych cmentarzy polskich (strzałki określają miejsca zlokalizowania monet) (wg W. i B. Dzieduszyccy 2002, s. 291, ryc. 3 B).
Znane są przypadki wyposażania zmarłych w monety zawijane w szmatki (będące namiastką sakiewki) – przypadki takie znamy z pogranicza polsko-ruskiego, Rzeszowszczyzny.
Wkładanie monet do grobu sięga swymi korzeniami do starogreckiego zwyczaju wkładaniu w usta nieboszczykowi monety tzw. obola, jako zapłaty za przewóz Charonowi za rzekę zapomnienia. Co ciekawe podobne zjawisko, jak u Greków zaobserwować można nieco wcześniej również u Chińczyków. Wkładali oni swoim zmarłym do nozdrzy muszelki kauri, które pełniły również funkcję środka płatniczego. W Chinach prawdopodobnie używano ich już piętnaście wieków przed naszą erą i przetrwały aż do panowania cesarzy z dynastii Jin. Nawet Marco Polo w czasie swojej podróży ok. 1270 r. spotkał się jeszcze z ich obiegiem. Muszle kauri wkładano do nozdrzy aby uchroniły nieboszczyka przed wtargnięciem złych duchów, które przybierały postać mrówek, dlatego też muszelki te nazywano inaczej „przeciwmrówkowymi”. Interesujące jest również iż kauri pełniła funkcje środka płatniczego począwszy od Polinezji, aż po Mauretanię tj. ok 20 000 km.
Literatura:
B. i W. Dzieduszyccy, 2002, Średniowieczne i nowożytne dary monetarne złożone na w pochówkach kościoła św. Piotra w Kruszwicy, [w:] Civitas et villa. Miasto i wieś w średniowiecznej Europie Środkowej, red. C. Buśko, J. Klápste, L. Leciejewicz, S. Moździoch, Wrocław – Praha, s. 281 – 297.
W. Kopaliński, 1985, Słownik mitów i tradycji kultury, Warszawa.
T. Poklewski-Koziełł, 2002, Trzy przykłady datowania przez stratygrafię archeologiczną czasu obiegu monet nowożytnych znalezionych w Bolesławcu, Kaliszu i Koźminie, [w:] Moneta mediaevalis. Studia numizmatyczne i historyczne ofiarowane Profesorowi Stanisławowi Suchodolskiemu w 65. rocznicę urodzin, red. R. Kiersnowski, Warszawa, s. 137 – 142.
S. Suchodolski, 1996, Monety z badań archeologicznych na dziedzińcu Gostomianum w Sandomierzu. Próba odtworzenia obiegu pieniężnego w mieście i okolicy, [w:] Sandomierz. Badania 1969-1973, t. 2, red. S. Tabaczyński, Warszawa, s. 391 – 404.
Sedillot R., 2002, Moralna i niemoralna historia pieniądza, Warszawa.
T. Szczurek, 1995, Obol zmarłych w późnym średniowieczu w Polsce północno- zachodniej, [w:] X Ogólnopolska Sesja Numizmatyczna w Nowej Soli. Pozaekonomiczne funkcje monet, red. M. Gącarzewicz, Poznań, s. 79 – 93.
"ARIKO" PRACOWNIA ARCHEOLOGICZNO-KONSERWATORSKA 